Tóm tắt: Bố trí cán bộ chủ chốt không là người địa phương trong hệ thống chính trị nước ta hiện nay là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của bộ máy lãnh đạo, quản lý, góp phần ngăn chặn và đẩy lùi những vấn nạn tiêu cực, nhức nhối trong công cán bộ của Đảng; phòng chống tham nhũng, hối lộ, lợi ích nhóm, chạy chức, chạy quyền; đổi mới cán bộ và công tác cán bộ, tạo điều kiện cho cán bộ tự rèn luyện đổi mới mình, giữ gìn sự trong sạch, liêm khiết của cán bộ. Sau gần 20 năm triển khai thực hiện chủ trương của Đảng, công tác bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện không là người địa phương đã đạt được những kết quả bước đầu, để lại những kinh nghiệm có giá trị tham khảo cho những năm tiếp theo.

1. Chủ trương của Đảng về bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện không là người địa phương
Chủ trương bố trí cán bộ chủ chốt cấp tỉnh, cấp huyện không là người địa phương (KLNĐP) đã được đề ra trong Nghị quyết số 11-NQ/TW, ngày 25-1-2002, của Bộ Chính trị (khóa IX): “Luân chuyển cán bộ giữa các đơn vị ở Trung ương, giữa các tỉnh, thành phố và giữa các quận, huyện trong một tỉnh, thành phố. Thực hiện chủ trương bố trí một số chức danh cán bộ lãnh đạo và quản lý cấp tỉnh, huyện không phải là người ở địa phương”1.
Tiếp đó, Kết luận số 24-KL/TW, ngày 5-6-2012, của Bộ Chính trị “Về đẩy mạnh công tác quy hoạch và luân chuyển cán bộ lãnh đạo, quản lý đến năm 2020 và những năm tiếp theo” đề ra chủ trương mở rộng bố trí cán bộ không phải người địa phương đến cấp cơ sở: “Đẩy mạnh công tác luân chuyển để đào tạo cán bộ và thực hiện bố trí một số chức danh lãnh đạo, quản lý không là người địa phương ở cấp tỉnh, cấp huyện và từng bước nghiên cứu thực hiện ở cấp xã, phường, thị trấn”2.
Gần đây, NQTƯ 7 khóa XII (5-2018) của Đảng “Về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ” tiếp tục nhấn mạnh: “Thực hiện việc bố trí bí thư cấp ủy cấp tỉnh, cấp huyện không là người địa phương theo mục tiêu đề ra; khuyến khích thực hiện đối với các chức danh khác, nhất là chức danh chủ tịch ủy ban nhân dân, nếu có điều kiện”3.
Thực hiện chủ trương của trung ương Đảng, công tác luân chuyển trong đó có bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP đã được các cấp ủy, tổ chức đảng thực hiện khá bài bản, nền nếp, góp phần bổ sung, tăng cường cán bộ cho những địa bàn khó khăn cũng như rèn luyện, tích lũy kinh nghiệm thực tế cho các cán bộ được luân chuyển. NQTƯ 7 khóa XII của Đảng đánh giá: “Chủ trương luân chuyển kết hợp với bố trí một số chức danh lãnh đạo không là người địa phương đạt được kết quả bước đầu”4. Tuy nhiên, việc thực hiện chủ trương bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP cũng còn nhiều bất cập, hạn chế, lúng túng và những vấn đề đặt ra trong quá trình thực hiện do thiếu hướng dẫn cụ thể và nhận thức chưa nhất quán về chủ trương này. Do đó, việc đánh giá, nắm bắt sâu sắc thực trạng, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm, kịp thời tháo gỡ những vướng mắc; điều chỉnh, bổ sung các quy định cũng như có chế độ đãi ngộ hợp lý nhằm nâng cao hiệu quả của việc thực hiện chủ trương của Đảng là hết sức cần thiết.
 
2. Thành tựu và một số vấn đề đặt ra
Từ năm 2002 đến nay, việc luân chuyển, bố trí một số chức danh cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP đã được triển khai tại các tỉnh, thành phố trên cả nước bước đầu đạt kết quả quan trọng.
Ở cấp huyện, trong nhiệm kỳ 2010-2015, có 291/715 (40,7%) đồng chí bí thư KLNĐP; 316/663 (47,7%) đồng chí chủ tịch KLNĐP. Có 31 tỉnh, thành phố có trên 50% bí thư KLNĐP, trong đó có 8 tỉnh, thành phố trên 75%; 28 tỉnh, thành phố có trên 50% chủ tịch KLNĐP, trong đó có 14 tỉnh trên 75%. Riêng các tỉnh Hà Giang và Tây Ninh 100% bí thư cấp huyện KLNĐP. Các tỉnh Hà Giang, Phú Thọ, Lai Châu, Đắk Nông, Thành phố Hồ Chí Minh, Bà Rịa-Vũng Tàu 100% chủ tịch UBND cấp huyện KLNĐP5.
Nhiệm kỳ 2016-2020, có 336/715 (47%) đồng chí bí thư KLNĐP; 357/693 (51,5%) đồng chí chủ tịch KLNĐP. Các tỉnh Hà Giang, Thái Bình, Thành phố Hồ Chí Minh, Tây Ninh 100% bí thư cấp huyện KLNĐP. Các tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang, Yên Bái, Lai Châu, Khánh Hòa, Ninh Thuận và Thành phố Hồ Chí Minh 100% chủ tịch UBND cấp huyện KLNĐP6. Tỉnh Quảng Ninh có 11/14 (78,6%) bí thư huyện ủy; 9/14 (71,14%) chủ tịch UBND huyện thị, thành phố; 14/14 (100%) Trưởng Công an; 13/14 (92,8%) Viện trưởng Viện kiểm sát; 10/14 (71,4%) Chánh án Tòa án nhân dân; 6/14 (42,8%) Chánh Thanh tra; 6/14 (42,8%) Trưởng phòng Tài chính; 10/14 (71,4%) Chi cục trưởng Chi cục thuế KLNĐP7. Tỉnh Thanh Hóa có 22/27 huyện, thị xã, thành phố (chiếm 81,48%) đã bố trí một trong ba chức danh thường trực cấp ủy KLNĐP (12 bí thư huyện ủy; 13 phó bí thư thường trực; 15 chủ tịch UBND huyện) năm 20188.
Hiện nay tại các địa phương đang đẩy mạnh luân chuyển cán bộ gắn với bố trí một số chức danh cán bộ chủ chốt cấp tỉnh, huyện KLNĐP theo tinh thần của Nghị quyết Đại hội XII và Nghị quyết HNTƯ 7 khóa XII của Đảng.
Từ kết quả nghiên cứu và khảo sát thực tế cho thấy việc bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP đã góp phần ngăn chặn tình trạng cục bộ, người nhà, người thân chi phối, lợi dụng chức vụ, quyền hạn của cán bộ chủ chốt để trục lợi; phòng chống tham nhũng, hối lộ, lợi ích nhóm, chạy chức, chạy quyền; góp phần đổi mới cán bộ, tránh được sự trì trệ, bảo thủ của cán bộ khi công tác lâu ở địa phương, bảo đảm tính công tâm, khách quan, chuyên tâm lo công việc và tạo điều kiện cho cán bộ tự rèn luyện đổi mới mình, giữ gìn sự trong sạch, liêm khiết của cán bộ, qua đó góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế- xã hội địa phương.
Bên cạnh những kết quả nêu trên, chủ trương luân chuyển cán bộ và thực hiện chủ trương bố trí một số chức danh cấp huyện không là người địa phương, trong đó có bí thư cấp ủy các cấp còn bất cập, chưa đạt yêu cầu9.
Thứ nhất, nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc bố trí cán bộ chủ chốt  cấp huyện KLNĐP trong cấp ủy các cấp còn chưa sâu sắc, khiến cho công tác này chưa được chú ý đúng mức cũng như việc thực hiện chưa đồng bộ, nhất quán tại các địa phương. Hơn nữa, khái niệm thế nào là người địa phương, thế nào KLNĐP vẫn chưa được thống nhất, việc phân biệt giữa luân chuyển cán bộ với bố trí cán bộ chưa rõ, chưa lập quy hoạch, kế hoạch cho việc bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP một cách hệ thống, bài bản. Việc tuyên truyền, quán triệt chủ trương chưa sâu rộng, hiệu quả.
Thứ hai, việc thiếu quy định, hướng dẫn cụ thể về công tác bố trí cán bộ chủ chốt KLNĐP, trong đó có cấp huyện, đã làm cho công tác này chưa được thực hiện đồng bộ, thống nhất. Công tác đánh giá, lựa chọn, bố trí, hỗ trợ cán bộ chủ chốt KLNĐP còn nhiều lúng túng.
Thứ ba, việc lựa chọn đúng cán bộ để bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP là hết sức quan trọng nhưng còn nhiều bất cập, hạn chế.
Thứ tư, sự phối hợp giữa các cấp ủy, địa phương, đơn vị liên quan đến bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP là yếu tố quan trọng đảm bảo hiệu quả của công tác này nhưng chưa được thực hiện tốt.
Thứ năm, việc sơ kết, tổng kết, đánh giá rút kinh nghiệm trong công tác bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP, trong đó có cấp huyện, chưa được các cấp, các ngành, các địa phương chú trọng.
Thứ sáu, tình trạng ngại khổ của một số cán bộ không muốn đi làm cán bộ ở địa phương khác và tình trạng cục bộ, địa phương không muốn tiếp nhận cán bộ người địa phương khác đến hoặc cô lập cán bộ được luân chuyển đến còn tồn tại.
 
3. Kinh nghiệm chủ yếu
Từ thực tiễn thực hiện chủ trương bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP, có thể rút ra một số kinh nghiệm như sau:
Thứ nhất, đánh giá chính xác cán bộ và lựa chọn đúng cán bộ, đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Muốn chọn được cán bộ tốt, xứng đáng với cương vị cán bộ chủ chốt thì trước hết phải đánh giá đúng cán bộ. Vì vậy, đánh giá cán bộ là “chìa khóa” để tháo gỡ vấn đề lựa chọn nhân sự. Việc đánh giá cán bộ cần dựa trên hiệu quả hoàn thành công việc và giá trị đóng góp mà cán bộ tạo ra cho tập thể và xã hội. Đánh giá cán bộ phải đặt trong mối quan hệ giữa năng lực cá nhân và tính chất, yêu cầu công việc được giao. Đồng thời, đánh giá cán bộ qua công việc phải tạo được môi trường khuyến khích sáng tạo, giúp cán bộ can đảm chọn, làm việc khó, phát huy tính sáng tạo, chủ động trong công việc.
Thứ hai, xây dựng kế hoạch tổng thể về bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP, trong đó xác định rõ các tiêu chuẩn, tiêu chí lựa chọn, bảo đảm công khai, minh bạch các vị trí được bố trí, nhất là những nơi còn khó khăn, phức tạp, miền núi, biên giới, hải đảo.
Kế hoạch cần bám sát các nghị quyết, quy định, hướng dẫn của Trung ương về công tác cán bộ, luân chuyển cán bộ phù hợp với quy hoạch cán bộ ở địa phương. Đồng thời, làm tốt công tác đánh giá, quy hoạch, luân chuyển gắn với bố trí cán bộ. Các cấp ủy cần rà soát đội ngũ cán bộ, nắm chắc lý lịch cán bộ, đánh giá, lựa chọn những người có năng lực, phẩm chất tốt, đưa vào kế hoạch điều động, luân chuyển, tăng cường, biệt phái gắn với bố trí cán bộ  cấp huyện KLNĐP.
Đặc biệt, chú trọng xây dựng và hoàn thiện tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá cán bộ được bố trí và thực hiện tốt việc đánh giá cán bộ sau bố trí; xác định rõ các điều kiện, yêu cầu thực hiện bố trí; đổi mới quy trình, phương pháp bố trí. Trong đó, việc đánh giá sau bố trí có thể theo các tiêu chí cơ bản như: kết quả, hiệu quả công tác căn cứ vào chức trách, nhiệm vụ được giao; khả năng vận dụng cái mới, phong cách làm việc mới, năng lực giải quyết các khó khăn, vướng mắc ở địa phương; khả năng hòa nhập, đoàn kết, phát huy dân chủ của cán bộ, đảng viên và nhân dân; triển vọng phát triển của cán bộ... Bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện của các cấp ủy đảng, phát huy trách nhiệm người đứng đầu và vai trò của cơ quan tham mưu về tổ chức-cán bộ trên cơ sở công khai, dân chủ, đổi mới đồng bộ  công tác cán bộ, tăng cường kiểm tra, giám sát và sự tham gia rộng rãi của người dân. Giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa bố trí cán bộ cấp huyện KLNĐP với ổn định đội ngũ cán bộ tại chỗ và chuyên môn hoá cán bộ. Kết hợp bố trí cán bộ cấp huyện KLNĐP với sắp xếp hợp lý đội ngũ cán bộ ở các cấp, ngành, khắc phục tình trạng nơi thừa, nơi thiếu cán bộ và hiện tượng cục bộ, trì trệ, khép kín trong công tác cán bộ.
Thứ ba, làm tốt công tác tư tưởng cho địa phương nơi tiếp nhận cán bộ được bố trí cũng như bản thân cán bộ được luân chuyển. Cụ thể như sau:
Quán triệt, nâng cao nhận thức cho cấp ủy các cấp, người đứng đầu, đội ngũ cán bộ, đảng viên về chủ trương bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP. Trong đó, cần thống nhất nhận thức: Thế nào là cán bộ KLNĐP? Luân chuyển cán bộ và bố trí cán bộ KLNĐP? Nên hiểu rõ việc bố trí cán bộ là bao gồm 3 hình thức cơ bản: điều động; tăng cường, biệt phái và luân chuyển. Bố trí cán bộ rộng hơn luân chuyển cán bộ. Vì vậy, cần phân biệt và làm rõ sự khác nhau giữa luân chuyển với tăng cường, biệt phái, điều động gắn với bố trí cán bộ KLNĐP trong các phương án nhân sự cụ thể, tránh sự không đồng thuận giữa nơi đi và nơi đến.
Coi trọng làm tốt công tác tư tưởng cả nơi cán bộ đi, nơi cán bộ đến và bản thân cán bộ được bố trí. Trên cơ sở nhận thức đầy đủ, đúng đắn, các địa phương tổ chức lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện có hiệu quả việc bố trí cho sát hợp với từng nơi và với bản thân cán bộ được bố trí.
Bố trí cán bộ chủ chốt cấp tỉnh, cấp huyện KLNĐP phải có kế hoạch và bước đi cụ thể, vừa bảo đảm tính ổn định và phát triển, vừa đảm bảo yêu cầu đổi mới và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ. Quy trình bố trí cán bộ cấp huyện KLNĐP phải được thực hiện một cách nghiêm túc, thận trọng, không làm ồ ạt, có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ và thống nhất cao giữa các cấp, các ngành. Phải hiểu rõ, nắm chắc cán bộ về hoàn cảnh xuất thân, đạo đức, năng lực, nguyện vọng... để bố trí cho phù hợp. Phải làm tốt công tác tư tưởng cho đội ngũ cán bộ và nhân dân cả nơi cán bộ đi và đến, tạo sự thống nhất trong nhận thức, sự đồng thuận từ Trung ương đến địa phương, từ đó nhân dân mới tin tưởng, ủng hộ các cấp ủy, chính quyền và cán bộ được bố trí.
Thứ tư, sử dụng linh hoạt các hình thức, chú ý điều kiện đặc thù của địa phương để bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP. Cần hiểu rõ nhu cầu cụ thể của mỗi địa phương, đơn vị để bố trí cho phù hợp với từng chức danh, lĩnh vực và nhiệm vụ chính trị cụ thể. Nắm rõ được quá trình công tác, khả năng, kinh nghiệm, sở trường cũng như hạn chế của cán bộ được bố trí để sắp xếp cho phù hợp, nhằm tạo điều kiện cho họ phát huy hết khả năng, cống hiến tốt nhất cho địa phương. Không nên áp dụng “cứng nhắc” việc bố trí bao nhiêu cán bộ KLNĐP cho một huyện mà phải xuất phát từ tình hình cụ thể của từng huyện để lựa chọn các chức danh bố trí cho phù hợp, có thể bố trí đồng thời nhiều chức danh chủ chốt ở huyện KLNĐP.
Thứ năm, thực hiện tốt việc kiểm tra, giám sát công tác bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy và sự chủ động trong công tác tham mưu, đề xuất của Ủy ban kiểm tra về công tác kiểm tra, giám sát đối với công tác cán bộ cần được tiến hành đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tham mưu, giúp việc của cấp ủy với các cơ quan chính quyền, đoàn thể. Nâng cao chất lượng xây dựng chương trình công tác kiểm tra, giám sát hằng năm, nội dung kiểm tra phải cụ thể, bảo đảm tính trọng tâm, công tác giám sát phải mở rộng, nhất là ở những lĩnh vực dễ phát sinh vi phạm trong các khâu đánh giá cán bộ, quy hoạch, đào tạo, bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ.
Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát đối với công tác cán bộ gắn với việc thực hiện công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí; đồng thời, tiếp tục thực hiện tốt Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị về việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh, NQTƯ 4 khóa XII của Đảng về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng.
Thường xuyên sơ kết, tổng kết công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng; phát huy những ưu điểm, kết quả đạt được, rút ra những bài học kinh nghiệm và khắc phục kịp thời những hạn chế, khuyết điểm trong việc thực hiện công tác kiểm tra, giám sát nói chung và thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát đối với công tác bố trí cán bộ KLNĐP nói riêng.
Thứ sáu, bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP đúng thời điểm và trong khoảng thời gian hợp lý để phát huy vai trò của cán bộ. Tăng cường sự phối hợp giữa các cấp ủy, các tổ chức, đơn vị có liên quan trong bố trí cán bộ cấp huyện KLNĐP. Để thực hiện tốt chủ trương bố trí cán bộ cấp huyện KLNĐP, các cấp ủy cần phối hợp chặt chẽ, có hiệu quả, đúng quy trình cả nơi đi và nơi đến, theo ngành dọc, theo thẩm quyền để chuẩn bị các điều kiện cần thiết, thống nhất kế hoạch bố trí, thuận tiện về thủ tục, quy trình và giải quyết những chức danh cán bộ cần được bố trí.
Việc chọn đúng thời điểm thích hợp để bố trí cán bộ cấp huyện KLNĐP có ý nghĩa rất quan trọng. Thời gian bố trí cần căn cứ vào hoàn cảnh cụ thể, thường từ 3 đến 5 năm, đủ để cán bộ phát huy năng lực, sở trường, khả năng thích ứng hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ của chức danh được bố trí. Trường hợp cán bộ được bố trí không đáp ứng được yêu cầu của địa phương, ngành thì cần có phương án thay thế để bảo đảm sự phát triển ổn định, liên tục của địa phương, ngành.
Bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP là một chủ trương quan trọng của Đảng. Sau gần 20 năm tổ chức thực hiện, tuy còn những khó khăn, hạn chế song công tác bố trí cán bộ chủ chốt cấp huyện KLNĐP đã đạt được những kết quả tích cực, cần tiến hành sơ kết, tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm và bổ sung, điều chỉnh các quy định, chế độ, chính sách nhằm thực hiện đồng bộ và hiệu quả chủ trương này trên cả nước.
 
 
__________________
1. Bộ Chính trị: Nghị quyết số 11-NQ/TW, ngày 25-1-2002, của Bộ Chính trị về việc luân chuyển cán bộ và lãnh đạo quản lý, nguồn http://thuvienphapluat.vn
2. Bộ Chính trị: Kết luận số 24-KL/TW, ngày 5-6-2012, của Bộ Chính trị về đẩy mạnh công tác quy hoạch và luân chuyển cán bộ lãnh đạo, quản lý đến năm 2020 và những năm tiếp theo, nguồn http://thuvienphapluat.vn
3, 4, 9. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, H, 2018, tr. 63-64, 46, 48-49
5, 6. Bá Thắng: “Một số vấn đề đặt ra về bố trí một số chức danh cán bộ chủ chốt không là người địa phương”, Tạp chí Xây dựng Đảng điện tử, số 5-2018
7. Ban Tổ chức Tỉnh ủy Quảng Ninh: Báo cáo về công tác luân chuyển và thực hiện chủ trương bố trí một số chức danh lãnh đạo chủ chốt không là người địa phương, Ban Tổ chức Tỉnh ủy Quảng Ninh, 7-2017, tr. 4
8. Quốc Việt, Mai Luân: “Khi cán bộ chủ chốt không phải người địa phương”, Báo Nhân dân Điện tử, ngày 9-8-2018.

TS NGUYỄN NGỌC ÁNH
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh