Tóm tắt: Hai năm (2020-2021), trong bối cảnh đại dịch COVID-19 bùng phát và diễn biến phức tạp tác động đến mọi mặt kinh tế-xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã chủ động nghiên cứu, tham mưu với Đảng, Nhà nước ban hành nhiều quyết sách quan trọng, trong đó có chính sách chưa có tiền lệ, mang tính đột phá, góp phần bảo đảm an sinh xã hội cho hàng chục triệu người dân, hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động vượt qua khó khăn, khôi phục sản xuất trong trạng thái bình thường mới.

1. Chủ động, sáng tạo, bám sát thực tiễn
Đầu năm 2020, đại dịch COVID-19 bùng phát trên thế giới và ảnh hưởng đến Việt Nam. Trước diễn biến phức tạp, khó lường của dịch bệnh, Đảng, Nhà nước đã lãnh đạo, chỉ đạo ban hành nhiều chủ trương, chính sách, giải pháp nhằm thực hiện mục tiêu kép “vừa phòng, chống dịch bệnh, vừa phát triển kinh tế - xã hội”, trong đó tập trung tháo gỡ khó khăn trước tác động của dịch bệnh, hỗ trợ doanh nghiệp, người dân, người lao động, tập trung vào 3 nhóm chính sách: Nhóm chính sách phòng, chống dịch bệnh; Nhóm chính sách bảo đảm an sinh xã hội và Nhóm chính sách hỗ trợ phục hồi sản xuất, kinh doanh. 
Đại dịch COVID-19, đặc biệt là đợt bùng phát lần thứ 4-2021, đã ảnh hưởng lớn đến vấn đề lao động, việc làm, an sinh xã hội của người dân. Theo Tổng cục Thống kê, ước tính có khoảng 5% số người bị mất việc làm; gần 50% người lao động bị cắt giảm giờ làm hoặc buộc phải nghỉ giãn việc, nghỉ làm việc luân phiên1. Thu nhập bình quân tháng của lao động quý III năm 2021 là 5,2 triệu đồng, giảm 877 nghìn đồng so với quý II và giảm 603 nghìn đồng so với cùng kỳ năm trước2. Đây là một mức giảm đáng kể, làm suy yếu sức mua của thị trường và ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống người lao động. 
Trong bối cảnh đó, thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã chủ động đề xuất Đảng, Nhà nước triển khai bài bản, căn cơ các chính sách xã hội, tập trung chăm lo ngày một tốt hơn người có công với cách mạng, đối tượng trợ giúp xã hội, đối tượng yếu thế... Bộ đã tham mưu trình Chính phủ ban hành 2 Nghị định quy định chi tiết một số điều của Pháp lệnh Ưu đãi người có công với cách mạng năm 2020, đảm bảo chăm lo tốt hơn cho người có công cả về vật chất và tinh thần; mở rộng diện bao phủ và nâng mức chuẩn trợ giúp xã hội, thông qua việc tham mưu cho Chính phủ ban hành Nghị định số 20/2021/NĐ-CP, ngày 15-3-2021 “Quy định chính sách trợ giúp xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội” nêu rõ”: tăng mức chuẩn trợ giúp xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội từ ngày 1-7-2021 lên 360.000 đồng/tháng, mở rộng cho một số nhóm đối tượng; trình Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 23-6-2021 “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giảm nghèo bền vững đến năm 2030”, với quyết tâm đổi mới, phát huy nội lực vươn lên “thoát nghèo, xây dựng cuộc sống ấm no” của người dân và cộng đồng, phấn đấu “Vì một Việt Nam không còn đói nghèo”; tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 108/2021/NĐ-CP “Về điều chỉnh lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội và trợ cấp hằng tháng” có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2022, với mức điều chỉnh tăng thêm 7,4% mức lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, trợ cấp hằng tháng cho người hưởng lương hưu thấp, người về hưu trước năm 1995 trong bối cảnh ngân sách hết sức khó khăn; mở rộng hợp tác quốc tế về an sinh xã hội, bảo hiểm xã hội, Chính phủ đã ký Hiệp định song phương Việt Nam - Hàn Quốc về bảo hiểm xã hội với Chính phủ Hàn Quốc. Đây là hiệp định đầu tiên cấp Chính phủ về bảo hiểm xã hội mà Việt Nam ký kết với một đối tác nước ngoài, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho người lao động của hai quốc gia.
 
2. Những quyết sách an sinh, an dân
Cùng cả nước ứng phó với đại dịch COVID-19, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã chủ động, quyết liệt, sáng tạo tham mưu cho Đảng, Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành nhiều chủ trương, chính sách, trong đó có những chính sách an sinh chưa có tiền lệ như: Nghị quyết số 42/NQ-CP, ngày 9-4-2020 “Về các biện pháp hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch COVID-19”, Nghị quyết số 68/NQ-CP “Về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19” và Nghị quyết số 116/NQ-CP “Về chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp”. Việc ban hành nhiều gói hỗ trợ đã kịp thời hỗ trợ người dân, người lao động, người sử dụng lao động vượt qua khó khăn, góp phần giảm thiểu những tác động tiêu cực của đại dịch. 
Có thể khẳng định, các chính sách hỗ trợ người dân và doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19, nhất là các Nghị quyết số 68/NQ-CP và Quyết định 23/QĐ-TTg đã được triển khai đúng hướng, thiết thực, đúng đối tượng và thực sự là cuộc cách mạng khi văn bản hướng dẫn triển khai thông thoáng, giảm 2/3 thủ tục, rút ngắn 2/3 thời gian so với các chính sách đã ban hành trước đó. Kết quả, chỉ trong thời gian vài tháng, các chính sách được triển khai quyết liệt, nhanh chóng, đơn giản hóa về thủ tục để đến với người dân trong bối cảnh các địa phương phải thực hiện giãn cách xã hội và tăng cường giãn cách xã hội. Việc triển khai thực hiện các chính sách an sinh xã hội kịp thời đã đem lại hiệu quả rất thiết thực, được dư luận xã hội, người lao động, người sử dụng lao động đồng tình cao. Đó là những chính sách rất nhân văn, thể hiện sự chăm lo của Đảng, Nhà nước, hỗ trợ người dân, người lao động trước các tác động của đại dịch COVID-19. 
Từ chính sách này và sự chung sức đồng lòng của nhân dân cả nước, người dân, người lao động, các tập đoàn doanh nghiệp đã chủ động khắc phục khó khăn duy trì sản xuất trong điều kiện có thể để vượt qua đại dịch. Các chính sách an sinh không chỉ hướng tới người lao động, công nhân mà còn rất nhiều đối tượng yếu thế đã được chăm lo như người già, trẻ em mồ côi, người khuyết tật...
Thực hiện Nghị quyết số 68/NQ-CP, nhiều tỉnh, thành phố đã sáng tạo nhiều hình thức hỗ trợ người dân với hàng triệu túi an sinh, hỗ trợ lương thực, thực phẩm tới từng hộ dân các khu vực thực hiện giãn cách xã hội, để người dân yên tâm trong những ngày phòng, chống dịch bệnh.
Từ năm 2021 đến đầu năm 2022, Trung ương và các địa phương đã dành tổng kinh phí trên 86 nghìn tỷ đồng thực hiện các chính sách, hỗ trợ trên 55 triệu lượt người dân, người lao động và khoảng 730 nghìn lượt người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19. Trong đó, thực hiện các chính sách theo Nghị quyết số 68/NQ-CP là trên 42 nghìn tỷ đồng, Nghị quyết số 116/NQ-CP là hơn 41 nghìn tỷ đồng; hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động theo Quyết định số 08/2022/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ trên 3,5 nghìn tỷ đồng3. Chỉ tính riêng dịp Tết Nguyên đán Nhâm Dần, đã có 57,81 triệu lượt người có hoàn cảnh khó khăn được thăm hỏi, hỗ trợ4.
Cũng trong năm 2021, cả nước có hơn 1,78 triệu lượt người được tư vấn, giới thiệu việc làm, bằng 223,2% số người nộp hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp, tăng 25% so với năm 20205. Bên cạnh đó, số người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện tăng hơn 325.000 người so với năm 2020, tương đương với mức tăng 28,92%, chiếm 3,2% lực lượng lao động trong độ tuổi6. 
Trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn hạn hẹp, phải dành kinh phí cho nhiều lĩnh vực quan trọng khác, Đảng, Nhà nước vẫn ưu tiên kinh phí đáp ứng kịp thời các yêu cầu cấp bách của nhiệm vụ an sinh xã hội, hỗ trợ người dân, người lao động, người sử dụng lao động. Đại dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, công tác thông tin, truyền thông và ứng dụng công nghệ thông tin đã được Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội chú trọng đẩy mạnh, coi đây là giải pháp quan trọng phục vụ công tác quản lý, chỉ đạo điều hành từ Bộ đến địa phương, cơ sở. Đường dây nóng 111 của Bộ đã tiếp nhận khoảng 14.000 cuộc gọi liên quan đến việc thực hiện các chính sách hỗ trợ lao động và doanh nghiệp gặp khó khăn do dịch COVID-19, đã được lắng nghe, giải quyết các vướng mắc kịp thời7.
Bước sang năm 2022, khi đại dịch đã lắng xuống, cả nước bước vào trạng thái bình thường mới, triển khai Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội sớm tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 08/2022/QĐ-TTg, ngày 28-3-2022 “Về Chính sách hỗ trợ kinh phí thuê nhà ở cho người lao động”, với mục tiêu hỗ trợ người lao động, doanh nghiệp sớm phục hồi sản xuất kinh doanh sau dịch, người lao động bớt phần khó khăn trong thuê nhà ở, yên tâm sản xuất. Vượt qua những khó khăn, đôn đốc thúc đẩy các địa phương đẩy nhanh việc giải ngân hỗ trợ thuê nhà ở cho người lao động, đến đầu tháng 9-2022, đã có 60 tỉnh, thành phố đã tiếp nhận đề nghị và thực hiện chi trả cho trên 5,4 triệu lượt lao động với kinh phí hơn 3,54 nghìn tỷ đồng8. 
Kết quả đạt được trong đảm bảo an sinh xã hội ứng phó với đại dịch COVID-19, trước tiên là do sự vào cuộc quyết liệt, quyết tâm cao nhất của cả hệ thống chính trị, nhân dân cả nước, cộng đồng doanh nghiệp và lực lượng tuyến đầu chống dịch đã phát huy tinh thần đoàn kết, đồng lòng, chung sức, huy động mọi nguồn lực để đẩy lùi dịch bệnh, bảo vệ sức khỏe, chăm lo, ổn định đời sống cho người dân và nỗ lực duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh. Cùng với đó là sự nỗ lực vượt bậc của các cấp, các ngành, cộng đồng doanh nghiệp và nhân dân cả nước, góp phần để thị trường lao động phục hồi nhanh chóng ngay từ Quý I và II của năm 2022, và bắt đầu tạo được “sức bật” mạnh mẽ phục hồi thị trường lao động - việc làm trong những tháng tiếp theo. 
 
3. Tiếp tục đổi mới chính sách an sinh bao phủ toàn dân
Bám sát diễn biến thị trường lao động, ngành lao động, thương binh và xã hội đã dồn lực tập trung tham mưu, cảnh báo và đề xuất thực hiện các biện pháp kịp thời nhằm khắc phục tình trạng đứt gãy chuỗi cung ứng lao động cục bộ, ổn định thị trường lao động, tích cực, chủ động nghiên cứu, đề xuất với Trung ương, Quốc hội và Chính phủ các biện pháp phục hồi các chính sách an sinh xã hội do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19. Trong Chương trình phục hồi và phát triển thị trường lao động sau dịch bệnh, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và đề xuất thực hiện Chương trình theo hai giai đoạn: Giai đoạn phục hồi và giai đoạn bứt phá với những cơ chế, chính sách đồng bộ, quyết liệt, đủ mạnh, là một trong những nội dung chính trong Chương trình tổng thể phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong đó, tập trung vào các nhóm chính sách: Hỗ trợ tiền mặt nhằm giữ chân người lao động, thu hút lao động quay trở lại và một số đối tượng lao động khác; hỗ trợ hộ kinh doanh, người lao động vay vốn ưu đãi; kết nối cung - cầu lao động; hỗ trợ đào tạo, đào tạo lại; đầu tư các cơ sở chăm lo đối tượng yếu thế bị tổn thương do dịch; chuyển đổi số trong lĩnh vực lao động gắn với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; phát triển nhà ở xã hội cho công nhân nghèo, lao động nhập cư.
Qua đại dịch COVID-19, càng thấy rõ hơn vai trò quan trọng của hệ thống an sinh xã hội là bảo đảm an toàn cho người dân trong điều kiện khủng hoảng, biến động về kinh tế - xã hội. Bài học có được là phải chuẩn bị về nguồn lực để bảo đảm một số dịch vụ xã hội cơ bản nhằm tránh rủi ro và tạo cơ hội công bằng an sinh cho toàn dân, đặc biệt với những đối tượng yếu thế. Trong năm 2022, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cùng các bộ, ngành, ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tiếp tục tập trung thực hiện đồng bộ một số giải pháp trọng tâm trong Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội 2022-2023, trong đó có một số nội dung sau:
Một là, tiếp tục rà soát hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách bảo đảm an sinh xã hội, tập trung vào ba nội dung: kỹ năng lao động, việc làm thỏa đáng và an sinh xã hội bền vững với hai trụ cột cơ bản là bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế; nghiên cứu xây dựng mạng lưới an sinh xã hội theo hướng mở rộng phạm vi, đối tượng trên cả ba khâu: phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục rủi ro; với quan điểm vừa hỗ trợ, vừa khuyến khích sự vươn lên của đối tượng thụ hưởng, khắc phục sự ỷ lại, phù hợp, tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế.
Hai là, hỗ trợ phục hồi và phát triển thị trường lao động, duy trì lực lượng lao động, nhất là trong các khu công nghiệp, khu chế xuất, các trung tâm đầu tầu tăng trưởng của đất nước, tăng cường các biện pháp giữ chân người lao động đang làm việc, không để đứt gãy chuỗi cung ứng nguồn lao động cho sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp; hỗ trợ người lao động được vay vốn giải quyết việc làm từ Quỹ quốc gia về việc làm. Đây là một trong những nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu để phục hồi nền kinh tế trong giai đoạn 2022-2023.
Ba là, xây dựng và triển khai đồng bộ, hiệu quả các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025, nhất là Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 theo hướng toàn diện, đa chiều; bảo đảm nguồn lực, thực hiện đầy đủ các chính sách giảm nghèo bền vững với phương châm “Cả nước chung tay vì người nghèo, không để ai bị bỏ lại phía sau”.
Bốn là, thực hiện đồng bộ các nội dung cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, hoàn thiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp, hướng tới chủ động ngăn ngừa, phòng tránh thất nghiệp, bảo đảm việc làm theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW “Về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội”; nghiên cứu, chuẩn bị trình Chính phủ sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội, mở rộng phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội (bao gồm cả bắt buộc và tự nguyện), từng bước bảo đảm an sinh xã hội trước những tiêu cực, rủi ro của thị trường lao động; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính trong giải quyết các chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp.
Năm là, tăng cường hiệu quả các chính sách an sinh xã hội hiện hành, nỗ lực hướng tới hệ thống an sinh đáp ứng với các cú sốc diện rộng: Xây dựng kịch bản, phương án đảm bảo an sinh xã hội đối với người dân, hộ người nghèo, người yếu thế trên địa bàn phù hợp với tình hình thực hiện phòng, chống dịch bệnh từ sớm, từ xa. Tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện chính sách an sinh nhằm mở rộng sự tham gia của mọi chủ thể để cung cấp ngày càng nhiều hơn với chất lượng tốt hơn các dịch vụ, tạo điều kiện thuận lợi để mọi người dân đề cao trách nhiệm, nâng cao năng lực và tham gia thiết thực vào việc bảo đảm an sinh, phúc lợi xã hội toàn dân.
Qua hai năm (2020-2021), dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, quyết liệt của Đảng, Chính phủ, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cùng các bộ, ngành, ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, các tổ chức chính trị xã hội và toàn thể nhân dân trong cả nước đã thực hiện đồng bộ các giải pháp vừa phòng chống dịch bệnh COVID-19 vừa duy trì sản xuất. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã chủ động tham mưu cho Đảng và Nhà nước ban hành nhiều chính sách bảo đảm an sinh cho các đối tượng gặp khó khăn trong dịch bệnh, góp phần ổn định cuộc sống của nhân dân trong cả nước.
 
1. https://special.nhandan.vn/laodong2022/index.html
2. https://www.gso.gov.vn/du-lieu-va-so-lieu-thong-ke/2021/10/thong-cao-bao-chi-tinh-hinh-lao-dong-viec-lam-quy-iii-va-9-thang-nam-2021/
3. https://dangcongsan.vn/xa-hoi/hon-71-nghin-ty-dong-thuc-hien-cac-chinh-sach-ho-tro-an-sinh-xa-hoi-601326.html
4. https://tuyengiao.vn/thoi-su/chi-9-287-ty-dong-cham-lo-tet-cho-tren-57-81-trieu-luot-doi-tuong-137721
5. https://www.gso.gov.vn/du-lieu-va-so-lieu-thong-ke/2022/01/thong-cao-bao-chi-tinh-hinh-lao-dong-viec-lam-quy-iv-nam-2021-va-chi-so-phat-trien-con-nguoi-viet-nam-2016-2020/
6. https://baohiemxahoi.gov.vn/chidaodieuhanh/Pages/thong-tin-bao-chi.aspx?CateID=0&ItemID=19242&OtItem=date
7. https://quochoi.vn/UserControls/Publishing/News/BinhLuan/pFormPrint.aspx?UrlListProcess=/content/tintuc/Lists/News&ItemID=64169, cập nhật ngày 1-5-2022
8. http://www.molisa.gov.vn/Pages/tintuc/chitiet.aspx?tintucID=232782.


                                                                                                                                 LÊ VĂN THANH
                                                                                                       Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội