Vai trò của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội trong công tác chuyển đổi số hiện nay

Tóm tắt: Chuyển đổi số là yếu tố quan trọng để đất nước bước đi vững chắc, vươn tới sự phát triển giàu mạnh, hùng cường của dân tộc trong kỷ nguyên mới. Tất cả các tổ chức, lực lượng, tầng lớp, giai cấp đều tham gia thực hiện đẩy mạnh công cuộc chuyển đổi số. Trong đó, đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội là lực lượng nòng cốt trong nghiên cứu, giảng dạy khoa học xã hội và nhân văn quân sự; có vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục - đào tạo và nghiên cứu khoa học, góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam hiện đại trong tình hình mới. Vì vậy, phát huy vai trò của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội trong công tác chuyển đổi số hiện nay là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách.

Từ khóa: Chuyển đổi số; giảng viên khoa học xã hội và nhân văn; công nghệ số; các học viện, trường sĩ quan quân đội

1. Chủ trương của Đảng về công tác chuyển đổi số

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên của chuyển đổi số - quá trình thay đổi căn bản, toàn diện gắn liền với việc ứng dụng công nghệ số vào mọi mặt của đời sống xã hội. Để không bị “tụt hậu” xa về mọi mặt, mỗi chủ thể phải thay đổi, thích nghi, phát triển phù hợp, đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao của xã hội. Nhận thức được vấn đề này, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, chú trọng đầu tư, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trên mọi lĩnh vực, đặc biệt ưu tiên lĩnh vực quốc phòng, an ninh. Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng “về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” đã xác định: “Ban hành Chương trình phát triển công nghệ và công nghiệp chiến lược; Quỹ đầu tư phát triển công nghiệp chiến lược (ưu tiên các lĩnh vực quốc phòng, không gian, năng lượng, môi trường, công nghệ sinh học, trí tuệ nhân tạo…)”¹. Đây là một trong những nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm nhằm xây dựng đất nước, phát triển mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên giàu mạnh, hùng cường, vươn mình phát triển bứt phá của dân tộc.

Trong Quân đội, để thực hiện tốt nhiệm vụ này, một trong những vấn đề tiên quyết là đổi mới phát triển Ngành Khoa học xã hội và nhân văn (KHXH&NV) quân sự phù hợp, đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi mới về công tác chuyển đổi số. Muốn vậy, các học viện, trường sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam cần nêu cao vai trò của đội ngũ giảng viên KHXH&NV trong nghiên cứu, giảng dạy, góp phần tích cực xây dựng thế giới quan, phương pháp luận khoa học, nâng cao nhận thức sâu sắc về đường lối, quan điểm của Đảng, Nhà nước và Quân đội đối với công tác chuyển đổi số; xây dựng niềm tin CSCN, bản lĩnh chính trị, lập trường tư tưởng, đạo đức, lối sống, nhân cách cho học viên; đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy và nghiên cứu khoa học; đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, chống phá của các thế lực thù địch, phản động trên không gian mạng.

2.  Vai trò của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội trong công tác chuyển đổi số

Một là, xây dựng thế giới quan, phương pháp luận khoa học, nâng cao nhận thức về chuyển đổi số cho học viên một cách toàn diện, sâu sắc

Đội ngũ giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội là lực lượng được đào tạo cơ bản, chuyên sâu về chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Do vậy, giảng viên KHXH&NV có vai trò quan trọng trong xây dựng thế giới quan duy vật biện chứng, phương pháp luận biện chứng duy vật, trang bị kiến thức, kỹ năng, thái độ cho học viên ở các học viện, trường sĩ quan quân đội về chuyển đổi số. Từ đó, nâng cao nhận thức của học viên về vai trò, tầm quan trọng của công tác chuyển đổi số trong xây dựng Quân đội hiện đại, mối quan hệ giữa con người, xã hội và công nghệ số. Đặc biệt, học viên phải nắm được phương pháp, cách thức phân tích, đánh giá thời cơ, thách thức của chuyển đổi số trong quân sự; khả năng khai thác, ứng dụng công nghệ số vào mục đích học tập, rèn luyện, tự nâng cao trình độ bản thân, đáp ứng mục tiêu, yêu cầu đào tạo trong kỷ nguyên mới.

Giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội không chỉ đóng vai trò quan trọng trong truyền thụ tri thức, mà còn là người định hướng tư duy số, xây dựng nền tảng lý luận và nhận thức sâu sắc về chuyển đổi số cho học viên. Đây là yếu tố cốt lõi để hình thành tư duy khoa học, linh hoạt và sẵn sàng đối mặt với những thách thức mới trong thời đại công nghệ số của đội ngũ sĩ quan quân đội.

Hai là, xây dựng niềm tin cộng sản chủ nghĩa, bản lĩnh chính trị, lập trường tư tưởng đạo đức, lối sống, nhân cách cho học viên

Công tác chuyển đổi số đã tác động mạnh mẽ, toàn diện tới mọi mặt của đời sống xã hội; bên cạnh những thời cơ to lớn, chuyển đổi số còn đem đến những thách thức về bản lĩnh chính trị, tư tưởng, niềm tin, phẩm chất, đạo đức, lối sống của học viên trước một hệ thống thông tin, dữ liệu số khổng lồ, sự hội nhập quốc tế cả về văn hóa, tư tưởng và lối thực dụng. Do đó, thông qua công tác nghiên cứu, giảng dạy, đội ngũ giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội có vai trò quan trọng trong xây dựng niềm tin CSCN, rèn luyện bản lĩnh chính trị, củng cố lập trường tư tưởng, hình thành, phát triển đạo đức, lối sống, nhân cách chuẩn mực, toàn diện trong bối cảnh số.

Đội ngũ giảng viên KHXH&NV góp phần khẳng định tính khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác-Lênin, giúp học viên hiểu rõ tính chất lịch sử và vai trò của CNCS trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cùng với đó, học viên được trang bị kiến thức, kỹ năng nhận diện, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới. Có thể khẳng định, đây là một trong những vấn đề cấp thiết cần được quan tâm, chú trọng trong kỷ nguyên chuyển đổi số. Ngày 22-10-2018, Nghị quyết số 35-NQ/TW của Bộ Chính trị “về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới” cũng đã khẳng định: “Bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác có hiệu quả các quan điểm sai trái, thù địch là một nội dung cơ bản, hệ trọng, sống còn của công tác xây dựng Đảng, chỉnh đốn Đảng; là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân”². Giảng viên KHXH&NV giúp học viên kiên định lập trường chính trị, nâng cao khả năng tư duy và xử lý tình huống, củng cố lập trường tư tưởng, phát triển năng lực tư duy phản biện, tư duy lý luận và thực tiễn, giáo dục đạo đức cách mạng, xây dựng lối sống lành mạnh, đấu tranh, phản bác lối sống thực dụng, định hướng trở thành người cán bộ gương mẫu.

Ba là, đổi mới nội dung, phương pháp nghiên cứu khoa học, giảng dạy phù hợp với chuyển đổi số

Với yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao trong công tác nghiên cứu khoa học, giảng dạy, đội ngũ giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội cần phát huy vai trò trong việc tích hợp tri thức số vào các môn học KHXH&NV, liên hệ thực tiễn quân sự trong chuyển đổi số như: chiến tranh mạng, quản trị dữ liệu quốc phòng, chiến lược an ninh phi truyền thống. Về đổi mới nghiên cứu khoa học, giảng viên KHXH&NV trong các học viện, trường sĩ quan quân đội cần chú trọng nghiên cứu các chủ đề về chuyển đổi số, sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu lớn, mô phỏng số, trí tuệ nhân tạo nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động nghiên cứu khoa học. Về đổi mới phương pháp giảng dạy, giảng viên thông qua ứng dụng công nghệ số thiết kế bài giảng trực tuyến, bài giảng điện tử trên các nền tảng số nhằm thúc đẩy, khuyến khích học viên phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập, hướng đến cá nhân hóa việc học, học tập theo nhu cầu phù hợp với năng lực của học viên. Đề xuất mô hình học tập kết hợp giữa trực tiếp và trực tuyến, nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo, gợi mở các ý tưởng cho học viên trong việc nghiên cứu, học tập, ứng dụng chuyển đổi số.

Như vậy, trong công tác chuyển đổi số, đội ngũ giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội giữ vai trò quan trọng trong việc đổi mới nội dung, phương pháp nghiên cứu, giảng dạy. Giảng viên không chỉ là người truyền đạt tri thức, mà còn là nhân tố dẫn dắt sự thay đổi, góp phần hiện đại hóa nền giáo dục Quân đội, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Bốn là, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, chống phá của các thế lực thù địch, phản động trên không gian mạng

Các thế lực thù địch, phản động đã, đang và sẽ tận dụng công nghệ số nhằm chống phá, xuyên tạc các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và Quân đội ta. Đây là một trong những chiêu trò mới nhằm lợi dụng thông tin số hóa để lồng ghép, tuyên truyền những nội dung sai sự thật thông qua công nghệ số (trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật) đến với nhân dân nói chung và học viên trong lực lượng vũ trang nói riêng. Do đó, giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội có vai trò quan trọng trong nhận diện các quan điểm sai trái, thù địch trên không gian mạng, trang bị cho học viên kiến thức, kỹ năng nhận biết, xử lý thông tin độc hại, xây dựng năng lực đấu tranh phản bác những luận điệu này một cách kịp thời. Đồng thời, đội ngũ giảng viên KHXH&NV cũng là lực lượng nòng cốt bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái thù địch, góp phần trong công cuộc xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại trong kỷ nguyên số.

3. Giải pháp phát huy vai trò của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội trong công tác chuyển đổi số hiện nay

Phát huy vai trò của giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội trong công tác chuyển đổi số hiện nay là việc thực hiện có hệ thống, đồng bộ các giải pháp nhằm huy động, phát triển toàn diện đội ngũ giảng viên KHXH&NV, góp phần xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Theo đó, cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể về phát huy vai trò của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn trong công tác chuyển đổi số hiện nay

Cấp ủy, chỉ huy các cấp ở các học viện, trường sĩ quan quân đội là chủ thể lãnh đạo phát huy vai trò của giảng viên KHXH&NV, do đó cần hiểu rõ vai trò đặc biệt của giảng viên KHXH&NV trong công tác chuyển đổi số hiện nay. Đội ngũ giảng viên là lực lượng quan trọng góp phần xây dựng thế giới quan, phương pháp luận khoa học nhằm nâng cao nhận thức, xây dựng bản lĩnh chính trị, niềm tin, phẩm chất, trình độ, năng lực, đạo đức, lối sống cho học viên. Trên cơ sở đó, cấp ủy, chỉ huy các cấp xác định rõ nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên nhiệm vụ chính trị với tăng cường tuyên truyền, phổ biến, quán triệt các nội dung chuyển đổi số; vai trò của giảng viên KHXH&NV; trang bị tri thức cơ bản, nền tảng, trọng tâm về chuyển đổi số, vị trí, nhiệm vụ chiến lược của đội ngũ giảng viên KHXH&NV.

Cơ quan chức năng ở các học viện, trường sĩ quan quân đội là chủ thể có trách nhiệm tham mưu, đề xuất với đảng ủy, ban giám đốc (ban giám hiệu) về chủ trương, biện pháp lãnh đạo; từ đó, xây dựng hướng dẫn, kế hoạch triển khai cụ thể, sát thực nhằm phát huy vai trò tích cực của giảng viên KHXH&NV gắn với chuyển đổi số. Tổ chức rút kinh nghiệm, biểu dương, khen thưởng, nhân rộng điển hình tiên tiến về công tác chuyển đổi số trong nghiên cứu, giảng dạy và đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, thù địch.

Giảng viên KHXH&NV vừa là chủ thể, vừa là khách thể phát huy vai trò, trách nhiệm trong công tác chuyển đổi số giáo dục - đào tạo, nghiên cứu khoa học. Do đó, giảng viên KHXH&NV cần tự nâng cao nhận thức, trách nhiệm của bản thân tu dưỡng rèn luyện về phẩm chất, trình độ, năng lực chuyên sâu về chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh,… là “lá cờ đầu” trong xây dựng Quân đội hiện đại, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên số.

Thứ hai, đẩy mạnh công tác bồi dưỡng, tập huấn về chuyển đổi số đối với đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay

Đây là giải pháp quan trọng góp phần nâng cao năng lực chuyển đổi số của giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay, có ý nghĩa quyết định đến việc phát huy vai trò của giảng viên KHXH&NV với mục tiêu trước mắt và lâu dài. Thông qua công tác bồi dưỡng, tập huấn về chuyển đổi số, giảng viên KHXH&NV có nhận thức đúng đắn về vai trò, tính cấp thiết của chuyển đổi số trong quân đội nói chung và trong giáo dục - đào tạo, nghiên cứu khoa học ở các học viện, trường sĩ quan quân đội nói riêng; trau dồi, tích lũy kiến thức, rèn luyện, nâng cao kỹ năng ứng dụng công nghệ số vào đổi mới sáng tạo công tác nghiên cứu, giảng dạy và đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trên không gian mạng; có thái độ đúng đắn, trách nhiệm cao phát huy vai trò của bản thân trong nhận thức và hành động.

Theo đó, cấp ủy, chỉ huy các cấp định kỳ tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn về chuyển đổi số, sử dụng công nghệ số, công cụ dạy học số nhằm nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học và giảng dạy của giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Đề xuất tổ chức các hoạt động hợp tác đào tạo quốc tế, giao lưu, học hỏi kinh nghiệm quốc tế trong ứng dụng công nghệ số vào thực hiện nhiệm vụ trọng tâm của giảng viên, từ đó phát huy tối đa vai trò của đội ngũ này.

Thứ ba, xây dựng môi trường văn hóa số quân sự, tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách tạo điều kiện thúc đẩy phát huy vai trò của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và nhân văn

Đây là giải pháp giữ vai trò nền tảng trong việc hiện đại hóa giáo dục - đào tạo ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay. Môi trường văn hóa số quân sự là toàn bộ các giá trị vật chất và tinh thần hợp thành một chỉnh thể không gian, thời gian xác định, tác động trực tiếp đến việc hình thành, phát triển năng lực chuyển đổi số, tư duy đổi mới sáng tạo, phẩm chất, đạo đức, lối sống của quân nhân; là sự dịch chuyển những hành vi, giá trị phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, hoạt động của quân nhân trong đời thực vào trong môi trường số. Từ đó, tạo điều kiện thuận lợi để quân nhân phát triển toàn diện trước sự tác động mạnh mẽ, đa chiều của chuyển đổi số. Do vậy, việc xây dựng môi trường văn hóa số quân sự giúp đảm bảo được cơ sở vật chất kỹ thuật số cho quá trình nghiên cứu, giảng dạy và đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trên không gian mạng; tạo môi trường tương tác số hóa, tiếp cận tri thức hiện đại một cách nhanh chóng, thúc đẩy năng lực chuyển đổi số của giảng viên KHXH&NV.

Việc hoàn thiện cơ chế, chính sách ở các học viện, trường sĩ quan quân đội là một trong những biện pháp trọng tâm nhằm khuyến khích phát huy vai trò của giảng viên KHXH&NV. Theo đó, cấp ủy, chỉ huy các cấp ban hành các văn bản, quy định về sử dụng công nghệ số trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học; có chính sách hỗ trợ, đầu tư cụ thể vào công cụ công nghệ số, mở các lớp đào tạo, bồi dưỡng về chuyển đổi số; khuyến khích và khen thưởng các sáng kiến, công trình nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ số vào quá trình giáo dục - đào tạo; xây dựng môi trường học thuật số, thư viện số đảm bảo cơ sở dữ liệu để giảng viên KHXH&NV có thể tham khảo, khai thác, sử dụng phục vụ quá trình thực hiện các nhiệm vụ được giao.

Thứ tư, phát huy nhân tố chủ quan của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn đáp ứng mục tiêu, yêu cầu chuyển đổi số hiện nay

Đây là biện pháp quan trọng hàng đầu, quyết định hiệu quả phát huy vai trò của giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội trong công tác chuyển đổi số hiện nay. Trước hết, giảng viên KHXH&NV phải nâng cao nhận thức, trách nhiệm của bản thân về chuyển đổi số, từ đó tích cực rèn luyện, phát triển năng lực chuyển đổi số, chủ động cập nhật tri thức mới, kỹ năng mới, thái độ đúng đắn về chuyển đổi số vào quá trình giảng dạy, nghiên cứu khoa học và đấu tranh, phản bác các luận điệu sai trái, thù địch, xuyên tạc quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước trên không gian mạng.

Trên cơ sở nâng cao nhận thức, trách nhiệm của bản thân, đội ngũ giảng viên KHXH&NV cần tích cực thực hiện nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo trong thiết kế bài giảng, phương pháp truyền thụ tri thức, ứng dụng công nghệ số để tăng tính hấp hẫn, lôi cuốn và hiệu quả trong đào tạo. Đồng thời, mỗi giảng viên KHXH&NV là hình mẫu lý tưởng trong việc tiên phong ứng dụng công nghệ số, không ngừng học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật, rèn luyện phẩm chất, đạo đức, lối sống, tạo cảm hứng cho học viên phát huy được tính tích cực, tự giác trong học tập, rèn luyện, hướng tới mỗi cán bộ, giảng viên, học viên là một “công dân học tập”, “quân nhân số” góp phần xây dựng Quân đội hiện đại trong kỷ nguyên mới của dân tộc.

Đội ngũ giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan trong Quân đội giữ một vai trò đặc biệt quan trọng trong xây dựng nền tảng tri thức, phẩm chất, năng lực, nhân cách toàn diện của học viên trong công tác chuyển đổi số hiện nay. Để phát huy vai trò của giảng viên KHXH&NV ở các học viện, trường sĩ quan quân đội cần thực hiện đồng bộ, hệ thống các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả, chất lượng giảng dạy, nghiên cứu khoa học và đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, thù địch, xuyên tạc quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước trên không gian mạng về chuyển đổi số, đồng thời góp phần xây dựng Quân đội Nhân dân Việt Nam chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Đội ngũ giảng viên KHXH&NV thực sự là nhân tố quan trọng, tạo động lực mạnh mẽ cho sự nghiệp giáo dục - đào tạo quốc phòng, an ninh trong thời kỳ mới.

Ngày nhận: 21-1-2025; ngày thẩm định: 3-2-2025; ngày duyệt đăng 10-2-2025

1. Ban chấp hành Trung ương Đảng: Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị “về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”. https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/he-thong-van-ban/van-ban-cua-dang/nghi-quyet-so-57-nqtw-ngay-22122024-cua-bo-chinh-tri-ve-dot-pha-phat-trien-khoa-hoc-cong-nghe-doi-moi-sang-tao-va-chuyen-11162

2. Ban chấp hành Trung ương Đảng: Nghị quyết số 35-NQ/TW, ngày 22-10-2018 của Bộ Chính trị “về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới”.