Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với công tác xây dựng Đảng (2013-2017)

Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam là bộ phận trong hệ thống chính trị của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Thực hiện Quyết định số 218-QĐ/TW, ngày 12-12-2013, của Bộ Chính trị ban hành “Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị-xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền”, MTTQ Việt Nam các cấp tích cực tham gia xây dựng Đảng góp phần làm cho Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức; giữ vững vai trò cầm quyền, tăng cường mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân.

Từ khóa: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; xây dựng Đảng

Hội nghị trực tuyến toàn quốc triển khai Chương trình hành động của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên
thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, ngày 16-8-2021

1. Vai trò của MTTQ Việt Nam tham gia xây dựng Đảng được đề cập trong nhiều văn kiện của Đảng và Nhà nước như: Nghị quyết Đại hội VIII, NQTƯ 6 (lần 2) khóa VIII, Nghị quyết Đại hội IX, X, XI, XII của Đảng. Hiến pháp năm 1992 và Hiến pháp năm 2013, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, năm 2015. Đặc biệt, ngày 12-12-2013, Bộ Chính trị ra Quyết định số 217-QĐ/TW, ban hành “Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị-xã hội”; Quyết định số 218-QĐ/TW ban hành “Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị-xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền”.

Sau khi Bộ Chính trị ban hành Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW, Ủy ban MTTQ các cấp đã ban hành kế hoạch và hướng dẫn nội dung, phương pháp thực hiện giám sát và phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng trong hệ thống Mặt trận; phối hợp với các tổ chức thành viên xây dựng chương trình phối hợp triển khai thực hiện công tác giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng theo định kỳ và theo chuyên đề.

Ngày 17-4-2014, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam ban hành Thông tri số 28/TTr-MTTW-BTT và Kế hoạch số 471/KH-MTTW-BTT, triển khai thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW trong hệ thống Mặt trận; tổ chức nhiều hội nghị phổ biến, tập huấn về công tác giám sát, phản biện xã hội, tham gia góp ý xây dựng Đảng cho đội ngũ cán bộ từ Trung ương tới các tỉnh, thành phố. Hằng năm, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam ban hành văn bản hướng dẫn công tác tham gia xây dựng Đảng.

Ở các địa phương, Ủy ban MTTQ Việt Nam các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương phối hợp với Ban Dân vận tham mưu, đề xuất Ban Thường vụ các tỉnh ủy, thành ủy tổ chức các hội nghị phổ biến, quán triệt để tuyên truyền sâu rộng Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW đến toàn thể cán bộ, đảng viên. Hằng năm, MTTQ Việt Nam các tỉnh, thành phố chủ trì hiệp thương với các đoàn thể chính trị-xã hội xây dựng chương trình, kế hoạch giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng; tổ chức các cuộc đối thoại giữa cấp ủy, chính quyền với nhân dân; ký kết các quy chế phối hợp trong hoạt động giám sát, phản biện xã hội, tham gia góp ý xây dựng Đảng.

2. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã tích cực tham gia tổng kết 4 vấn đề lý luận-thực tiễn qua 30 năm đổi mới phục vụ Đại hội XII (2016) của Đảng: 1) Giải quyết các vấn đề xã hội trong tình hình mới. 2) Đổi mới hệ thống chính trị, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, xây dựng nền dân chủ XHCN. 3) Xây dựng Đảng cầm quyền, đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo của Đảng. 4) Việc thực hiện giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị-xã hội qua 30 năm đổi mới...

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tích cực góp ý Dự thảo văn kiện Đại hội Đảng bộ các cấp và Dự thảo Văn kiện Đại hội XII của Đảng với các chủ đề chuyên sâu liên quan đến xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc; giám sát hoạt động cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư... Nhiều ý kiến đóng góp đã được tiếp thu, góp phần vào hoàn thiện các văn kiện Đại hội Đảng các cấp.

Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp đã cùng với các cấp ủy đảng thực hiện tốt công tác tuyên truyền, giáo dục, định hướng tư tưởng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, củng cố vững chắc niềm tin của nhân dân vào vai trò lãnh đạo của Đảng, “góp phần mở rộng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân xung quanh Đảng Cộng sản Việt Nam, tạo nên sức mạnh to lớn cho sự phát triển của đất nước”¹.

Thực hiện chủ trương của Đảng, MTTQ Việt Nam đã phát huy chức năng nhiệm vụ làm tốt công tác giám sát. Qua triển khai thực hiện tại 209 xã, phường, thị trấn ở 5 tỉnh, thành phố: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Ninh Bình, Quảng Bình và Tiền Giang, đã nhận được 3.123 đơn giám sát và ý kiến phản ánh trực tiếp của nhân dân. Nội dung đơn thư phần lớn tập trung phản ánh, phát hiện những vi phạm về quản lý đất đai, liên quan đến đền bù, giải phóng mặt bằng; trong quản lý xây dựng, về môi trường; chính sách xã hội, vi phạm quy chế dân chủ ở cơ sở, biểu hiện tham nhũng, số còn lại đề cập đến tư cách, phẩm chất đạo đức, thái độ đảng viên, cán bộ, công chức chính quyền cơ sở trong việc tiếp xúc giải quyết công việc của dân, vi phạm trách nhiệm công vụ và cải cách hành chính.

Các chương trình giám sát được triển khai gắn với nhiệm vụ nhiệm kỳ của các cấp ủy đảng. Nội dung giám sát đi vào các lĩnh vực của đời sống xã hội, được nhân dân ghi nhận, ủng bộ và được các cấp ủy đảng đánh giá cao, như: thực hiện chế độ, chính sách bồi thường, giải tỏa, an toàn vệ sinh thực phẩm, công tác tiếp dân và giải quyết đơn thư khiếu nại tố cáo của công dân, công tác tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND... Mặt trận đã “chủ động lựa chọn các vụ việc phức tạp, gây nhiều bức xúc trong nhân dân để tổ chức giám sát, được dư luận nhân dân ủng hộ và ghi nhận”². Từ năm 2014 đến năm 2017, MTTQ các cấp của 63 tỉnh, thành đã tổ chức 56.689 cuộc giám sát và 30.661 cuộc phản biện xã hội³.

Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp đã thực hiện tốt việc tham gia góp ý trực tiếp với cấp ủy đảng và tổ chức đối thoại trực tiếp giữa người đứng đầu cấp ủy với nhân dân.

Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp đã thực hiện có hiệu quả việc góp ý định kỳ, thường xuyên và đột xuất đối với cấp ủy, tổ chức đảng trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo; phối hợp với các tổ chức thành viên góp ý nhiều nội dung quan trọng với Đảng trong xây dựng đội ngũ cán bộ; giám sát cán bộ, đảng viên về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống... Từ năm 2014 đến năm 2017, đã tổ chức được 90.841 cuộc đối thoại trực tiếp giữa người đứng đầu cấp ủy, chính quyền với nhân dân. Trong đó, tập trung vào việc tạo điều kiện thông thoáng trong sản xuất-kinh doanh, về giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân, về đấu tranh phòng, chống tham nhũng, về giải tỏa, đền bù đất đai, bảo vệ môi trường, an toàn vệ sinh thực phẩm...

Kết quả việc thực hiện đối thoại giữa người đứng đầu cấp ủy đảng các cấp đã có tác dụng tích cực đến việc đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy đảng, cán bộ, đảng viên; tăng cường củng cố mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa Đảng với nhân dân; giúp cho các cấp ủy đảng, chính quyền nắm được tình hình, tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, dư luận xã hội, những vấn đề bức xúc, nhất là những yêu cầu chính đáng của nhân dân. “Quyền làm chủ của nhân dân được phát huy tốt hơn trong các lĩnh vực của đời sống xã hội bằng dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện, nhất là trong lĩnh vực chính trị và kinh tế. Nhiều cấp ủy đảng, chính quyền đã lắng nghe, tăng cường tiếp xúc, đối thoại với nhân dân, tôn trọng các loại ý kiến khác nhau”⁴.

Ủy ban MTTQ Việt Nam đã phát huy tốt vai trò của Ban Thanh tra nhân dân (TTND), Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng trong tham gia xây dựng Đảng, các hoạt động của Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ trong giám sát thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, tạo niềm tin trong nhân dân, giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn-xã hội ở địa phương. Từ năm 2009 đến năm 2017, Ban TTND đã tổ chức được 327.764 cuộc giám sát, kiến nghị 141.179 vụ việc; giá trị tiền thu hồi hàng nghìn tỷ đồng. Một số địa phương đã triển khai phát huy tốt vai trò của Ban TTND và Ban GSĐTCCĐ trong việc phát hiện những hành vi tiêu cực, vi phạm qua đó đã kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý. Tỉnh Bắc Giang, qua 10 năm, Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ đã giám sát 47.144 cuộc, phát hiện 1.114 vụ việc sai phạm, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền giải quyết, thu về cho Nhà nước và nhân dân 4.619.108.000 đồng; tỉnh Thừa Thiên-Huế, Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ đã phát hiện 4.106 vụ việc liên quan về đất đai, kinh tế xã hội, kiến nghị cấp có thẩm quyền giải quyết 2.899 vụ việc, đã giải quyết 2.414 vụ việc, thu hồi 17.607m2 đất, 412.870.000 đồng⁵...

Bên cạnh, những kết quả đáng ghi nhận, hoạt động giám sát, phản biện xã hội và tham gia xây dựng Đảng của MTTQ Việt Nam vẫn còn hạn chế:

Việc tham gia góp ý vào xây dựng chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước chưa được quan tâm đúng mức. Ở nhiều nơi việc tham gia góp ý về công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền và góp ý cán bộ, đảng viên nhất là người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền còn hạn chế, do đó, nhiều khuyết điểm, sai phạm của tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên chậm được xử lý.

Công tác đấu tranh, phòng, chống tham nhũng, lãng phí luôn được Đảng, Nhà nước và nhân dân quan tâm, coi đây là nhiệm vụ chính trị không chỉ của Đảng, của Nhà nước, mà là của cả hệ thống chính trị và nhân dân. Nhưng thực tế, tình trạng tham nhũng, lãng phí đang diễn ra hết sức phức tạp, trầm trọng, diễn ra ở nhiều cấp, nhiều ngành, từ Trung ương đến địa phương “làm cản trở sự phát triển kinh tế-xã hội, gây bức xúc trong dư luận, đe dọa sự tồn vong của chế độ”⁶, nhưng Mặt trận tham gia giám sát, đấu tranh ngăn chặn chưa đạt hiệu quả.

Hoạt động giám sát, phản biện xã hội và tham gia xây dựng Đảng của MTTQ Việt Nam các cấp chưa thực sự bài bản, công tác phối hợp chưa đồng bộ, chất lượng chưa cao. Nhiều đề xuất, kiến nghị của Mặt trận trong quá trình giám sát, phản biện xã hội và tham gia xây dựng Đảng ở nhiều nơi, nhiều lúc chưa được các cấp ủy, chính quyền quan tâm xem xét, giải quyết và phản hồi một cách thỏa đáng.

Việc triển khai công tác thông tin, tuyên truyền và nắm bắt tình hình nhân dân ở một số địa phương còn bị động, chưa bám sát địa bàn cơ sở, chưa dự báo được tình hình để kịp thời tham mưu, đề xuất với cấp ủy và phối hợp với chính quyền chủ động tháo gỡ, giải quyết. Trước những khó khăn, bức xúc của nhân dân và một số nơi khi xảy ra điểm nóng, Mặt trận còn bị động, chưa thể hiện rõ vai trò trong nắm tình hình, tổ chức tiếp xúc, đối thoại và vận động nhân dân. công tác “vận động, tập hợp xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc chưa theo kịp những yêu cầu mới trong xã hội”⁷.

Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp chưa chủ động và thực hiện tốt việc góp ý trực tiếp với cấp ủy đảng và tổ chức đối thoại trực tiếp giữa người đứng đầu cấp ủy với nhân dân. Việc lấy ý kiến nhân dân nơi cư trú, hòm thư góp ý, thư gửi Mặt trận, đối thoại định kỳ giữa người đứng đầu cấp ủy với nhân dân mới bước đầu triển khai ở một vài địa phương, chưa sâu rộng ở các cấp, đặc biệt là ở cấp xã.

 

 Hội nghị trực tuyến phản biện xã hội đối với Dự án Luật Đất đai (sửa đổi), ngày 15-9-2022

3. Từ những kết quả tham gia xây dựng Đảng của MTTQ Việt Nam các cấp, có thể đúc rút một số kinh nghiệm sau:

Một là, thực hiện tốt việc xây dựng chương trình, kế hoạch tham gia xây dựng Đảng gắn với yêu cầu thực tiễn đặt ra.

Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp xây dựng chương trình, kế hoạch và có cả những vụ việc ngoài kế hoạch, đột xuất để giám sát, phản biện xã hội và tham gia xây dựng Đảng. Nội dung kế hoạch tham gia xây dựng Đảng phải thể hiện rõ những công việc cụ thể, cách thức tiến hành, lực lượng tham gia và trách nhiệm của từng tổ chức tham gia. Cấp ủy cần tôn trọng ý kiến của Mặt trận, đồng thời tạo những công cụ, phương tiện cần thiết, đủ mạnh để Mặt trận thực hiện chức năng giám sát, phản biện xã hội; có cơ chế ràng buộc trách nhiệm đối với các chủ thể chịu sự giám sát, phản biện xã hội.

Hai là, thực hiện tốt sự phối hợp và thống nhất hành động giữa MTTQ với các tổ chức thành viên trong tham gia xây dựng Đảng.

Thực hiện tốt sự phối hợp và thống nhất hành động giữa MTTQ Việt Nam với các tổ chức thành viên để phát huy vai trò, trách nhiệm của từng tổ chức trong tham gia xây dựng Đảng. Quy định cụ thể mối quan hệ giữa Mặt trận với các tổ chức thành viên và giữa các tổ chức thành viên với nhau trong việc hiệp thương, phối hợp hành động để thực hiện nhiệm vụ của MTTQ Việt Nam, trong đó có việc phối hợp thực hiện nhiệm vụ tham gia xây dựng Đảng.

Ba là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ Mặt trận đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ tham gia xây dựng Đảng.

Nâng cao chất lượng tham gia xây dựng Đảng gắn liền với nâng cao trình độ, năng lực cán bộ Mặt trận. Chất lượng đội ngũ cán bộ Mặt trận quyết định hiệu quả hoạt động tham gia xây dựng Đảng. Do đó, phải thường xuyên nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ của MTTQ Việt Nam bảo đảm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ tham gia xây dựng Đảng. Đội ngũ cán bộ Mặt trận phải có bản lĩnh, có trình độ chuyên môn, am hiểu đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, có năng lực phân tích, tổng hợp và quan trọng là phải xây dựng được đội ngũ cán bộ Mặt trận biết cách nắm dân. Xây dựng đội ngũ cán bộ Mặt trận cần dựa vào chức năng, nhiệm vụ, tính chất hoạt động của Mặt trận, đồng thời trên cơ sở sự lãnh đạo tập trung thống nhất của cấp ủy đảng và phát huy tính chủ động của Mặt trận.

Bốn là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia xây dựng Đảng.

Tổng kết 30 năm đổi mới, Đảng xác định: “đổi mới phải luôn luôn quán triệt quan điểm “dân là gốc”, vì lợi ích của nhân dân, dựa vào nhân dân, phát huy vai trò làm chủ, tinh thần trách nhiệm, sức sáng tạo và mọi nguồn lực của nhân dân; phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc”⁸. Vì vậy, mọi hoạt động của Mặt trận, trong đó có công tác tham gia xây dựng Đảng phải quán triệt toàn diện quan điểm trên. Mặt trận phải lắng nghe dân, thực sự là người đại diện quyền làm chủ của nhân dân, tổ chức việc giám sát và phản biện xã hội có hiệu quả.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tích cực tuyên truyền, vận động, huy động nhân dân tham gia xây dựng Đảng. Thực hiện tốt công khai, minh bạch về chương trình, kế hoạch hoạt động tham gia xây dựng Đảng của MTTQ Việt Nam để nhân dân biết. Phát huy có hiệu quả trí tuệ và sự sáng tạo của nhân dân vào xây dựng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Năm là, coi trọng và đổi mới phương thức giám sát và phản biện xã hội trong tham gia xây dựng Đảng.

Giám sát và phản biện xã hội vừa là chức năng, nhiệm vụ của MTTQ Việt Nam vừa là phương thức để MTTQ Việt Nam các cấp tham gia xây dựng Đảng. Căn cứ vào tình hình thực tiễn, nội dung hoạt động của Mặt trận trong tham gia xây dựng Đảng mà MTTQ Việt Nam các cấp lựa chọn nội dung, vấn đề giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng phù hợp, đúng, trúng những vấn đề mà nhân dân đang quan tâm. Trong quá trình tổ chức các hoạt động giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, MTTQ Việt Nam các cấp cần phát huy vai trò, huy động trí tuệ của các tổ chức thành viên, các các nhà khoa học, các chuyên gia, các Hội đồng tư vấn, Ban tư vấn. Thường xuyên lắng nghe, tập hợp các ý kiến, kiến nghị của nhân dân, phản ảnh thông qua Ban Công tác Mặt trận ở khu dân cư và các tổ chức thành viên ở từng cấp.

Sáu là, thực hiện tốt cơ chế Đảng vừa lãnh đạo, vừa là thành viên của MTTQ Việt Nam.

Tiếp tục hoàn thiện và thực hiện tốt cơ chế Đảng vừa lãnh đạo, vừa là thành viên của Mặt trận. Xác định rõ vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận và vai trò của Đảng là một thành viên trong Mặt trận. Trong thực tiễn ở không ít nơi, cấp ủy đảng thường chỉ chú trọng đến vai trò, trách nhiệm lãnh đạo mà ít chú ý đến vai trò, trách nhiệm của một thành viên. Điều này đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động tham gia xây dựng Đảng của MTTQ Việt Nam.

Phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam tham gia xây dựng Đảng là chủ trương đúng, thể hiện sự cầu thị, lắng nghe đóng góp của nhân dân trong quá trình lãnh đạo của các cấp ủy, tổ chức đảng. Đây không chỉ là hình thức mở rộng dân chủ mà còn là điều kiện để các cấp ủy đảng gần nhân dân hơn, hiểu rõ nhân dân hơn và phục vụ nhân dân tốt hơn. Tiếp tục phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam trong tham gia xây dựng Đảng góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh đáp ứng yêu cầu lãnh đạo thành công công cuộc đổi mới đất nước hiện nay.

 Bài đăng trên Tạp chí Lịch sử Đảng (in), số 8/2018

1, 2, 7. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb CTQG, H, 2015, tr. 14, 51, 60

3. Xem Báo cáo sơ kết 3 năm của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW, của Bộ Chính trị (khóa XI)

4, 6, 8. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, H, 2016, tr.167, 196, 69

5. Xem Nguyễn Quang Minh: “Một số kết quả và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”, Tạp chí Mặt trận, số 173+174 năm 2018, tr. 74.