Tóm tắt: Bài viết có tính tổng quan về kết quả Hội thảo khoa học quốc tế giữa Việt Nam và Ấn Độ trên các bình diện ý tưởng chủ đề hội thảo, quy mô hội thảo và chất lượng nội dung hội thảo. Nghiên cứu này phân tích khái quát khái niệm, nội hàm năng lượng, vai trò, tầm quan trọng của an ninh năng lượng đối với từng quốc gia, khu vực, thế giới trong bối cảnh mới; phân tích tiềm năng năng lượng Việt Nam, Ấn Độ, thành tựu, rào cản, triển vọng hợp tác Việt Nam - Ấn Độ trong phát triển an ninh năng lượng vì sự ổn định, phát triển của mỗi nước và vì hòa bình, ổn định, phát triển trong khu vực và thế giới.
1. Ngày 27-5-2019, tại Hà Nội, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Đại sứ quán Ấn Độ tại Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế “Hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới”. Hội thảo nằm trong các chương trình hoạt động song phương giữa hai nước1. Do tình cảm và sự quan tâm sâu sắc đến đất nước của Hồ Chí Minh, đất nước của Thánh Gandhi, của quan hệ Việt Nam-Ấn Độ, sự hấp dẫn, giá trị thời sự về nội dung, mà Hội thảo “Hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới” đã thu hút rất nhiều chính khách, học giả, giới doanh nhân Việt Nam và Ấn Độ quan tâm viết bài, tham dự, trình bày tham luận, trao đổi những quan điểm, cách nhìn, cách triển khai hợp tác về năng lượng giữa Việt Nam và Ấn Độ. Trên 200 đại biểu Việt Nam và Ấn độ tham dự Hội thảo. Trong đó, có sự tham dự của Ngài Parvathaneni Harish, Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Ấn Độ, Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Cộng hòa Ấn Độ tại Việt Nam, Ngài Phó Đại sứ Ấn Độ và hơn 30 đại biểu đến từ Ấn Độ, gồm các nhà khoa học nắm giữ những cương vị chủ chốt ở các trường đại học, các viện, trung tâm nghiên cứu và rất nhiều tập đoàn khác của Ấn Độ đang và mong muốn đầu tư vào lĩnh vực năng lượng ở Việt Nam2.
Các đại biểu Việt Nam gồm các nhà lãnh đạo, quản lý ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, các bộ, ban, ngành Trung ương, các trường đại học, các viện nghiên cứu trong và ngoài Học viện, các hội hữu nghị, hội nghiên cứu khoa học, các tập đoàn, doanh nghiệp trực tiếp sản xuất, lưu thông, quản lý phân phối nguồn năng lượng của Việt Nam và nhiều cơ quan truyền thông, báo chí đến dự và đưa tin.
Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Xuân Thắng, Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh dự, phát biểu khai mạc, đề dẫn và chủ trì một phiên quan trọng của Hội thảo. Đồng chí Đặng Hoàng An, Thứ trưởng Bộ Công thương, đến tham dự và phát biểu tham luận về an ninh năng lượng của Việt Nam từ tiềm năng, thực trạng và triển vọng phát triển trong tương lai.
Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Xuân Thắng đề nghị Hội thảo tập trung thảo luận sâu những nội dung chính sau:
Thứ nhất, phân tích, đánh giá vấn đề an ninh năng lượng trong bối cảnh mới, nhất là dưới tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và những gợi mở cho chính sách an ninh năng lượng mới của Việt Nam và Ấn Độ.
Thứ hai, đánh giá thực trạng và chính sách an ninh năng lượng của Việt Nam và Ấn Độ; thực trạng và tiềm năng hợp tác Việt Nam-Ấn Độ trong lĩnh vực an ninh năng lượng; chỉ ra những thành tựu đạt được và những rào cản trong hợp tác năng lượng giữa hai nước; đặc biệt đánh giá khả năng đầu tư vào phát triển lĩnh vực năng lượng của các doanh nghiệp hai nước.
Thứ ba, đề xuất các giải pháp, kiến nghị góp phần thúc đẩy hơn nữa hợp tác Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới, phát huy tiềm năng, lợi thế của mỗi nước, góp phần triển khai mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa hai nước ngày một thiết thực, hiệu quả.
Sự tham gia đầy trách nhiệm và tinh thần khoa học của các nhà lãnh đạo, quản lý, các nhà khoa học, các doanh nhân hai nước tại Hội thảo đã góp phần minh giải sâu rộng hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới.
2. Năng lượng và an ninh năng lượng là một trong những vấn đề quan trọng, là an ninh phi truyền thống, gắn bó mật thiết với sự sinh tồn và phát triển của mỗi con người, mỗi quốc gia, dân tộc, và ở tầm lớn hơn, là quan hệ quốc tế, cục diện thế giới. Hội thảo khoa học tập trung bàn về những vấn đề liên quan đến chủ đề “hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới”. Vấn đề hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng cũng đã được hai nước trao đổi, thống nhất triển khai trên thực tế mấy chục năm qua nhưng chưa có những hình thức tổng kết, đúc rút kinh nghiệm và đề xuất giải pháp. Hội thảo là dịp trao đổi, đánh giá một cách tổng thể và khoa học về thực tiễn và tiềm năng hợp tác và triển vọng hợp tác phát triển năng lượng giữa Việt Nam và Ấn Độ. Hội thảo trao đổi và làm rõ các nội dung cơ bản sau:
Một là, an ninh năng lượng trở thành vấn đề an ninh của nhiều quốc gia. Trong bối cảnh mới hiện nay, nhận thức của nhân loại về an ninh năng lượng rộng hơn, sâu sắc hơn bối cảnh những năm 1970, khi Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) đề xuất khái niệm an ninh năng lượng. Khi đó, không một quốc gia nào nhận thức được rằng, vấn đề năng lượng có thể được sử dụng như một vũ khí để giải quyết các mục tiêu về chính trị, có tầm ảnh hưởng cao về kinh tế, hơn nữa, nó tác động quan trọng đến chiến lược quốc gia. Thế nhưng, vào thập kỷ 70 của thế kỷ XX, các điểm nóng cuộc chiến giữa các nước sản xuất dầu lửa Ả Rập với Israel được các thế lực phương Tây ủng hộ, các nước Ả Rập quyết định ngừng bán dầu lửa cho các nước chủ yếu là châu Âu và Mỹ thì chính trị dựa trên giá dầu và khí đốt đã trở thành một lĩnh vực quan trọng của phát triển kinh tế và quan hệ quốc tế. Từ đó, an ninh năng lượng trở thành vấn đề an ninh quốc gia ở rất nhiều nước trên thế giới.
Hai là, nhu cầu sử dụng và mức tiêu thụ năng lượng ngày một gia tăng trên toàn thế giới. Báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới cho thấy, những thập niên đầu thế kỷ XXI vẫn có hơn 1,6 tỷ người vẫn chưa được tiếp cận với điện và 2,4 tỷ người thiếu các dịch vụ năng lượng hiện đại để nấu ăn và sưởi ấm. Hàng triệu người sống ở khu vực có đường dây tải điện đi qua, song vẫn thường xuyên thiếu điện3. Theo dự đoán của Cục Thông tin năng lượng Mỹ (EIA), mức tiêu thụ năng lượng trên thế giới đến năm 2035 sẽ tăng 35% và mức tăng trung bình hàng năm là 1,6%. Mặc dù, trong 20 năm tới mức tiêu thụ các nguồn năng lượng tái tạo sẽ tăng nhanh, nhưng đến năm 2035, có đến 78% mức tiêu thụ của thế giới vẫn là nhiên liệu hóa thạch4. Tính chung tất cả các nước trên thế giới hàng năm tiêu thụ một lượng nhiên liệu hóa thạch tương đương 11 tỷ tấn dầu.
Ba là, vấn đề cạn kiệt nguồn nhiên liệu và sự cạnh tranh nguồn tài nguyên năng lượng sự tác động quan hệ các nước. Nguồn dầu thô sẽ cạn kiệt vào năm 2060 và nguồn than đá sẽ cạn kiệt vào năm 20885. Tốc độ tiêu thụ các nguồn nhiên liệu hóa thạch sẽ tăng lên khi dân số thế giới tăng, các tiêu chuẩn sống tăng lên. Bởi vậy, các nguồn nguyên liệu hóa thạch sẽ cạn kiệt sớm hơn. Điều này làm cho cuộc cạnh tranh về nguồn tài nguyên năng lượng trên thế giới ngày càng quyết liệt. Những vấn đề khác liên quan đến an ninh năng lượng cũng đặt ra không kém phần gay gắt như hệ thống độc quyền sử dụng đồng USD trong giao dịch dầu, cách mạng dầu khí đá phiến ở Mỹ, sự phụ thuộc vào nguồn khí đốt từ Nga của Liên minh Châu Âu, sự phụ thuộc vào nguồn uranium từ Nga của Mỹ, sự gia tăng nhu cầu năng lượng để phát triển kinh tế tại các quốc gia phát triển sôi động ở châu Á, khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, nhu cầu cao của Trung Quốc về năng lượng cho phát triển từ nhiều nơi trên thế giới và nhiều diễn biến khác tạo ra những liên kết chặt chẽ, trực tiếp giữa an ninh năng lượng với an ninh quốc gia.
3. Hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về năng lượng là một nội dung quan trọng tại Hội thảo. Xét thực tế về an ninh năng lượng của Ấn Độ, dân số Ấn Độ ngày càng tăng và sự phát triển kinh tế của Ấn Độ chủ yếu tập trung chuyển đổi từ nông nghiệp sang khu vực chế tạo và dịch vụ đã dẫn đến sự gia tăng mạnh nhu cầu về các nguồn năng lượng. Dự báo, nhu cầu năng lượng cơ bản của Ấn Độ sẽ tăng từ 57 triệu tấn lên 1.200 triệu tấn vào năm 2030. Dự tính vào năm 2040, Ấn Độ sẽ phải nhập khẩu hơn 40% nguồn cung năng lượng cơ bản so với 32% năm 20136.
Thực tế sản xuất điện năng ở Ấn Độ cho thấy, đầu tư vào khu vực sản xuất năng lượng tư nhân được khuyến khích, khu vực này sản xuất tới 46,1% nguồn điện năng; tính chung khu vực do cả chính quyền bang và Trung ương quản lý đóng góp 53,9% điện năng. Tốc độ tăng trưởng của việc sản xuất năng lượng cơ bản bắt đầu với con số 772 tỷ đơn vị (BU) năm 2009-2010 vươn lên đạt con số 1.142 tỷ đơn vị (BU) năm 2018-2019 với mức tăng hàng năm là 150%7. Để tập trung phát triển và khai thác các nguồn năng lượng mới và tái tạo, đáp ứng nhu cầu năng lượng của đất nước, Ấn Độ đã tách Bộ Năng lượng mới và tái tạo ra khỏi Bộ Điện năng, như một giải pháp tạo động lực thúc đẩy, nâng Ấn Độ thành quốc gia đứng thứ hai thế giới (sau Trung Quốc) về sản xuất năng lượng từ các nguồn tái tạo8.
Việt Nam có nhiều loại nguồn năng lượng, trở thành một trong những nền kinh tế năng động và tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực. Điều quan trọng tương đối giống với Ấn Độ là, trong vài thập kỷ qua, nền kinh tế Việt Nam đã thay đổi với việc chuyển từ một nền kinh tế nông nghiệp sử dụng năng lượng chủ yếu dựa trên các loại nhiên liệu sinh khối truyền thống sang một nền kinh tế sử dụng các dạng năng lượng tổng hợp và hiện đại. Giá trị tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đầu người đã tăng từ 114 USD năm 1990 lên 2.587 USD năm 2018, đưa Việt Nam trở thành một quốc gia thu nhập trung bình. Do nhu cầu năng lượng phục vụ cho phát triển kinh tế, đảm bảo an ninh năng lượng, bắt đầu từ năm 2015, Việt Nam là nước nhập khẩu tịnh năng lượng. Về giá trị, tổng kim ngạch nhập khẩu là 10,65 tỷ USD, tăng đột biến 44,5% so với năm 2016. Chi phí nhập khẩu như vậy là chiếm 6,1% GDP9.
Xét tổng thể an ninh năng lượng quốc gia, Việt Nam và Ấn Độ là hai nước có nhiều loại nguồn năng lượng có thể khai thác và phát triển. Hai nước hiện nay đều là điểm sáng về tính năng động, cởi mở và có tốc độ phát triển kinh tế nhanh trong khu vực và thế giới. Điều đó cũng đặt ra những thách thức rất cao về năng lượng cho phát triển. Nhận xét về vấn đề này, trong phát biểu đề dẫn, GS, TS Nguyễn Xuân Thắng khẳng định: Hợp tác năng lượng Việt Nam-Ấn Độ có nhiều tiềm năng phát triển và là cấu phần quan trọng trong quan hệ hợp tác giữa hai nước. Việt Nam và Ấn Độ đều sở hữu những nguồn năng lượng đa dạng, nhất là nguồn năng lượng tái tạo. Cơ cấu năng lượng của hai nước đã có những chuyển dịch tích cực: từ chỗ chủ yếu khai thác các loại năng lượng hóa thạch truyền thống sang một cơ cấu năng lượng tổng hợp, có nhiều nguồn năng lượng mới, năng lượng tái tạo.
Hợp tác năng lượng Việt Nam-Ấn Độ đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối hai quốc gia với nhau. Trong Tuyên bố chung các chuyến thăm cấp cao giữa lãnh đạo Việt Nam và lãnh đạo Ấn Độ, hai bên đều xác định rõ hợp tác năng lượng giữa hai nước là trụ cột thứ ba trong năm trụ cột của quan hệ đối tác chiến lược toàn diện. Ngày 15-3-1986, khi Hiệp định giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Ấn Độ về hợp tác sử dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình được ký kết; Ngày 9-12-2016, Hiệp định liên Chính phủ Việt Nam và Ấn Độ về sử dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình được ký tại New Delhi; Ngày 16-11-2018, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam ký Quyết định số 1594/QĐ-TTg về thành lập phân ban Việt Nam trong Ủy ban Hỗn hợp Việt Nam-Ấn Độ về năng lượng nguyên tử. Như vậy, đến nay, sự hợp tác phát triển giữa hai nước Việt Nam-Ấn Độ về năng lượng đã và đang được triển khai trên 4 lĩnh vực chính là: năng lượng hạt nhân, dầu khí, năng lượng điện và năng lượng tái tạo.
Về năng lượng hạt nhân và ứng dụng: Chính phủ Ấn Độ đã viện trợ cho Việt Nam thành lập Trung tâm đào tạo Việt Nam-Ấn Độ tại Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt; tặng Bệnh viện ung bướu Cần Thơ thiết bị điều trị Bhabhatron II Teletherapy; cử chuyên gia Ấn Độ sang Việt Nam vận hành và đào tạo cán bộ chuyên môn cho Việt Nam cũng như mời cán bộ chuyên môn của Việt Nam sang đào tạo tại Ấn Độ. Việt Nam và Ấn Độ đã thực hiện thỏa thuận vận chuyển nguồn Co-60 từ Ấn Độ sang Việt Nam; mở ra hướng hợp tác mới về lò phản ứng, y học hạt nhân, ứng dụng kỹ thuật hạt nhân cho điều trị ung thư tại Việt Nam, thiết lập kênh cung cấp nguồn phóng xạ từ Ấn Độ tới Việt Nam10. Nhiều hợp tác khác về năng lượng hạt nhân giữa Việt Nam và Ấn Độ cũng đang được triển khai.
Về hợp tác trên lĩnh vực dầu khí, Ấn Độ là một trong những nước sớm có hợp tác với Việt Nam trên lĩnh vực dầu khí. Năm 1988, Việt Nam mời Ấn Độ thăm dò khai thác lô 06.1 gồm hai mỏ khí tự nhiên ngoài khơi biển Vũng Tàu. Năm 2006, công ty trách nhiệm hữu hạn dầu mỏ và khí tự nhiên Ấn Độ Videsh (ONGC/OVL) được phép thăm dò lô 127 và 128 trong vùng đặc quyền kinh tế ở Biển Đông. Ấn Độ và Việt Nam đã ký nhiều biên bản thăm dò chung 9 khối nằm trong các khối được cấp phép thăm dò mới của ONGC. Các tuyên bố chung giữa Việt Nam và Ấn Độ trong các chuyến thăm cấp cao trước đây và gần đây như: Chủ tịch nước Việt Nam Trần Đại Quang đến thăm Ấn Độ tháng 3-2018, Tổng thống Ấn Độ Ram Nath Kovind đến thăm Việt Nam tháng 11-2018 đều khẳng định hai nước cần tăng cường hợp tác trên nhiều lĩnh vực, trong đó luôn nhấn mạnh lĩnh vực năng lượng.
Về hợp tác trên lĩnh vực điện năng, năm 2007, Ấn Độ công bố giành cho Việt Nam khoản tín dụng ưu đãi trị giá 45 triệu USD cho Dự án Thủy điện Nậm Chiến. Năm 2009, Ấn Độ cho Việt Nam vay khoản tín dụng trị giá 19,5 triệu USD để xây 3 dự án thủy điện ở Nậm Trai tỉnh Sơn La, thủy điện Yan Tann Sien ở Lâm Đồng, thủy điện Nậm He tỉnh Điện Biên. Dự án hợp tác đầu tư khí gas giữa Công ty Roseft Ấn Độ và Petro Việt Nam đã cung cấp nguyên liệu cho 12% năng lượng điện của Việt Nam đã đi vào vận hành. Ấn Độ cũng đã đầu tư vào dự án Nhà máy nhiệt điện Long Phú II, tại Sóc Trăng với chi phí khoảng 2,2 tỷ USD.
Về hợp tác trên lĩnh vực năng lượng tái tạo, tính đến năm 2018, Ấn Độ đã có 176 dự án với tổng vốn đầu tư đạt khoảng 814 triệu USD. Nhiều tập đoàn lớn của Ấn Độ đã đầu tư năng lượng tái tạo tại Việt Nam như Tập đoàn TATA đầu tư sản xuất điện mặt trời tại Bình Thuận, Tập đoàn Adani đầu tư nhà máy năng lượng tái tạo công suất 1.000 MW, Tập đoàn Suzlon đầu tư sản xuất thiết bị tua bin điện gió và xây dựng các cánh đồng điện gió tại Ninh Thuận, Bình Thuận, Đắk Lắk và Bình Định,…
Hợp tác Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng là một trong năm trụ cột hợp tác quan trọng giữa hai nước. Đây là vấn đề hệ trọng liên quan trực tiếp đến an ninh quốc gia mà các cường quốc và các nước phát triển coi đó như một hợp phần cơ bản của sức mạnh quốc gia.
Ở Việt Nam, Đảng và Chính phủ rất quan tâm đến lĩnh vực này. Ngay từ năm 2007, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050. Hiện tại, Việt Nam đã chỉ đạo xây dựng Đề án phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2016-2025 và định hướng đến năm 2035, xác định rõ quan điểm phát triển, mục tiêu phát triển, định hướng phát triển, chiến lược phát triển và giải pháp đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Ấn Độ đặc biệt coi trọng và có tầm nhìn về an ninh năng lượng. Tuy nhiên, tại Hội thảo có ý kiến cho rằng nhìn từ quan điểm, chủ trương, chính sách cho đến việc triển khai trong thực tế của Việt Nam và Ấn Độ đã đủ tầm an ninh hóa vấn đề năng lượng như là một phần quan trọng của chính sách quốc gia hay chưa khi chính sách về năng lượng vẫn giao cho các bộ, cơ quan, vụ, viện xử lý trực tiếp, và riêng ở Ấn Độ, hiếm khi được điều phối bởi các cơ quan an ninh quốc gia11?
Từ chủ trương, chính sách đến việc triển khai thành công chủ trương, chính sách trong thực tiễn đều phải dựa trên độ tin cậy của các luận cứ khoa học. Hội thảo khoa học “Hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới” là cơ hội để trao đổi, đề xuất nhiều ý kiến khoa học bổ ích góp phần thúc đẩy mạnh mẽ hơn hợp tác song phương giữa hai nước trên lĩnh vực năng lượng, từ đó làm phong phú hơn quan hệ Việt Nam-Ấn Độ vì sự phát triển phồn vinh của mỗi nước, vì hòa bình, ổn định và phát triển của khu vực và thế giới.
__________________
1. Các chương trình, hoạt động như: Tổng thống Ram Nath Kovind thăm Việt Nam và cùng Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Cộng hòa XHCN Việt Nam chứng kiến lễ ký kết Bản ghi nhớ Hợp tác (MoU) giữa Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh với Đại học Jawaharlal Nehru (từ ngày 18 đến ngày 20-12-2018); Phó Tổng thống Ấn Độ Venkaiah Naidu đến thăm Việt Nam và dự lễ Vesak Liên hợp quốc (từ ngày 9 đến ngày 12-5-2019); kỷ niệm 90 năm Đại thi hào Tagore đến thăm Việt Nam, các diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam-Ấn Độ; Lễ công bố quyết định và khai trương Trung tâm Nghiên cứu Ấn Độ tại Đại học Hồng Bàng, Thành phố Hồ Chí Minh; nhiều tọa đàm, hội thảo về quan hệ Việt Nam-Ấn Độ trên các lĩnh vực
2. Đó là: Đại học Jawaharlal Nehru, Đại học Delhi, Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á-Thái Bình Dương, Đại học Sri Venkateswara, Đại học Kinh doanh quốc tế GITAM; những nhà lãnh đạo, quản lý của các tập đoàn sản xuất, phân phối năng lượng của Ấn Độ như Tập đoàn Dầu khí Ấn Độ (ONGC), Công ty năng lượng Suzlon Ấn Độ, Viện Quản lý chất lượng môi trường Ấn Độ,…
3. Xem Tổ chức Y tế thế giới, Geneva, 2002
4. Xem http://ven.vn/vi-vn/vi/chuyen-muc-tin-tuc/thong-tin-du-bao/eia-du-doan-tinh-hinh-thi-truong-nang-luong-the-gioi-t114c425n13339
5. Electrocity, 2015
6, 7. Xem Giáo sư G.Jayachandra Reddy: “Hướng tới sự chuyển đổi từ năng lượng thông thường sang năng lượng tái tạo: Lĩnh vực hợp tác mới giữa Ấn Độ và Việt Nam”, Hội thảo khoa học quốc tế “Hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới”, Hà Nội, ngày 27-5-2019
8. Xem Hải Long: “Quốc gia nào đứng đầu thế giới về tiêu thụ năng lượng”, Tạp chí Năng lượng Việt Nam, http://nangluongVietnam.vn/news/vn/bao-ton-nang-luong/quoc-gia-nao-dung-dau-the-gioi-ve-tieu-thu-nang-luong.html, ngày 1-3-2017
9. Xem Cục Điện lực và năng lượng tái tạo, Bộ Công thương: Báo cáo số 727/ĐL-KH&QH, “Tình hình phát triển năng lượng quốc gia và phát triển năng lượng tái tạo”, Hà Nội, ngày 7-5-2019
10. Xem Lê Văn Hồng: “Chương trình phát triển hạt nhân ở Việt Nam và hoạt động hợp tác Việt Nam-Ấn Độ”, Hội thảo khoa học quốc tế “Hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới”, Hà Nội, ngày 27-5-2019
11. Giáo sư Chintamani Mahapatra: “Liên kết an ninh quốc gia với an ninh năng lượng: Những bài học đối với Việt Nam và Ấn Độ”, Hội thảo khoa học quốc tế “Hợp tác phát triển Việt Nam-Ấn Độ về an ninh năng lượng trong bối cảnh mới”, Hà Nội, ngày 27-5-2019.
PGS, TS LÊ VĂN TOAN
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh